Anders dan bijvoorbeeld de ICS/OT van een productieomgeving functioneren IoT-apparaten in de gezondheidszorg in zeer dynamische, patiëntgerichte omgevingen waar beveiliging in balans moet zijn met levenskritische processen. Deze unieke context creëert specifieke beveiligingsuitdagingen voor Nederlandse zorginstellingen.

Kwetsbaarheden in patiëntgerichte omgevingen

Onvoldoende beveiligde medische apparaten, zoals IoT-verbonden infuuspompen, pacemakers en patiëntmonitoren, missen vaak sterke beveiligingsmaatregelen. Dit maakt ze kwetsbaar voor cyberdreigingen terwijl ze actief patiënten ondersteunen. In de Nederlandse zorgcontext is dit extra problematisch vanwege de hoge mate van digitalisering in ziekenhuizen en de toenemende integratie met het landelijke EPD-systeem EPIC of HiX.

Zorggroepen en ziekenhuizen in Nederland, zoals de UMC’s van Nederland, implementeren steeds meer verbonden apparaten. De uitdaging is om deze apparaten te beveiligen zonder de werkprocessen van zorgprofessionals te verstoren of patiëntveiligheid in gevaar te brengen.

Ransomware-aanvallen en datalekken vergroten de risico’s aanzienlijk. Aanvallers kunnen patiëntendossiers versleutelen of kritieke medische apparaten compromitteren, wat ziekenhuisoperaties en patiëntenzorg kan verstoren. De Nederlandse zorgsector heeft al meerdere grote ransomware-incidenten meegemaakt, waaronder aanvallen op het Maastricht UMC+ en andere regionale ziekenhuizen.

De Autoriteit Persoonsgegevens heeft specifieke richtlijnen opgesteld voor het melden van datalekken in de zorgsector. Nederlandse zorginstellingen zijn verplicht om binnen 72 uur een datalek te melden als patiëntgegevens gecompromitteerd zijn. De boetes voor niet-naleving kunnen oplopen tot 4% van de jaarlijkse omzet.

Toeleveringsketen en patchmanagement

Een andere grote zorg is de beveiliging van de IoT-toeleveringsketen. Veel medische apparaten zijn afhankelijk van externe leveranciers, wat het risico op backdoor-exploits of kwetsbare firmware vergroot. In Nederland moeten zorginstellingen voldoen aan de NEN 7510, die specifieke eisen stelt aan leveranciersmanagement en risicobeoordeling. Anders dan traditionele IT-systemen die gestructureerde patchprocessen volgen, zijn veel IoT-apparaten in zorgomgevingen moeilijk of zelfs onmogelijk te patchen na implementatie.

Dit laat ze blootgesteld aan langdurige beveiligingsdreigingen. De Nederlandse organisatie Z-CERT, specifiek opgericht voor cybersecurity in de zorg, biedt ondersteuning bij het identificeren van kwetsbaarheden en coördineert sectorbreed de respons op beveiligingsincidenten.

Nederlandse regelgeving en compliancevereisten

De Nederlandse gezondheidszorg kent specifieke regelgeving die van invloed is op IoT-beveiliging:

• NEN 7510, 7512 en 7513 vormen samen het normenkader voor informatiebeveiliging in de zorg
• De Wet op de Medische Hulpmiddelen implementeert de Europese MDR-verordening
• De Wet Cliëntenrechten bij Elektronische Gegevensverwerking stelt eisen aan de uitwisseling van patiëntgegevens
• Het MedMij-afsprakenstelsel reguleert de uitwisseling van gezondheidsgegevens met persoonlijke gezondheidsomgevingen (PGO’s)

Zorginstellingen moeten jaarlijks een NEN 7510-audit ondergaan en bewijs van compliance kunnen overleggen aan zorgverzekeraars en toezichthouders.

Samenwerking in de sector

Nederland kent een sterke traditie van samenwerking in de zorgsector. Initiatieven zoals:

• Z-CERT: het Computer Emergency Response Team specifiek voor de zorgsector
• NIRP: het Nationaal Internet Providers Overleg voor de zorg
• RSO’s: Regionale Samenwerkingsorganisaties die kennis delen over digitale zorg en beveiliging

Deze samenwerkingsverbanden faciliteren kennisuitwisseling, gezamenlijke inkoop van beveiligingsoplossingen en coördinatie bij beveiligingsincidenten.

Best practices

Versleuteling van medische gegevens

De Nederlandse wetgeving, waaronder de AVG en specifieke zorgregelgeving, vereist strenge bescherming van patiëntgegevens. Versleuteling vormt hierbij de basis. Alle gegevens die tussen apparaten worden verzonden, moeten beveiligd zijn met moderne encryptieprotocollen. TLS 1.3 biedt momenteel de beste beveiliging voor gegevensoverdracht.
Gegevens die op apparaten worden opgeslagen, moeten eveneens versleuteld zijn. Dit beschermt informatie als apparaten verloren of gestolen worden. Hardware-beveiligingsmodules bieden extra bescherming door cryptografische sleutels veilig op te slaan.

Netwerksegmentatie

Nederlandse ziekenhuizen hebben complexe netwerken met duizenden apparaten. Netwerksegmentatie is essentieel om deze omgevingen te beveiligen. Medische IoT-apparaten moeten op aparte netwerksegmenten geplaatst worden, gescheiden van administratieve systemen en gastennetwerken.

Microsegmentatie gaat nog een stap verder door individuele apparaten of groepen te isoleren. Dit beperkt de mogelijkheid voor aanvallers om zich lateraal door het netwerk te verplaatsen. Firewalls en toegangscontrolelijsten moeten zo ingesteld worden dat alleen noodzakelijke communicatie mogelijk is.

Update- en patchbeheer volgens NEN 7510

De Nederlandse norm NEN 7510 voor informatiebeveiliging in de zorg vereist een systematische aanpak van softwareupdates. Zorginstellingen moeten een formeel proces hebben voor het identificeren, testen en implementeren van beveiligingsupdates.

Updates voor medische apparaten zijn complex. Ze moeten eerst in een testomgeving gecontroleerd worden om te verzekeren dat ze geen negatieve invloed hebben op de werking. Een nauwkeurige inventaris van alle apparaten en hun firmwareversies is noodzakelijk voor effectief patchbeheer.

Monitoring en dreigingsdetectie

Continue bewaking van IoT-apparaten helpt bij het vroegtijdig opsporen van bedreigingen. Security Information and Event Management (SIEM) systemen verzamelen en analyseren loggegevens van alle apparaten. Afwijkingen van normaal gedrag kunnen duiden op een beveiligingsincident.

Nederlandse zorginstellingen investeren in gespecialiseerde detectiesystemen voor de gezondheidszorg. Deze systemen herkennen specifieke bedreigingen voor medische apparaten. Regelmatige penetratietests, uitgevoerd door gecertificeerde beveiligingsexperts, identificeren kwetsbaarheden voordat aanvallers ze kunnen uitbuiten.

Leveranciersbeveiliging en inkoop

De beveiliging van IoT-apparaten begint bij de aanschaf. Nederlandse zorgorganisaties moeten beveiligingseisen opnemen in hun aanbestedingsprocedures. Leveranciers moeten kunnen aantonen dat hun apparaten voldoen aan beveiligingsnormen en regelgeving.

Bij ontvangst moeten apparaten gecontroleerd worden op integriteit. Dit omvat het verifiëren van firmware en het controleren op ongeautoriseerde wijzigingen. Contracten met leveranciers moeten bepalingen bevatten over beveiligingsupdates en ondersteuning gedurende de levensduur van het apparaat.

Naleving van Nederlandse en Europese regelgeving

De zorgsector in Nederland moet voldoen aan meerdere regelgevingskaders. De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) stelt strenge eisen aan de verwerking van persoonsgegevens. De Wet op de Geneeskundige Behandelingsovereenkomst (WGBO) bepaalt hoe met patiëntgegevens moet worden omgegaan.

NEN 7510, 7512 en 7513 vormen samen het Nederlandse normenkader voor informatiebeveiliging in de zorg. Deze normen bieden specifieke richtlijnen voor het beveiligen van gezondheidsgegevens. Regelmatige audits zijn noodzakelijk om compliance aan te tonen.

Security by design in de zorgketen

Beveiliging moet vanaf het begin worden meegenomen in de ontwikkeling en implementatie van IoT-apparaten. Dit principe, bekend als ‘security by design’, zorgt ervoor dat beveiligingsmaatregelen integraal onderdeel zijn van het systeem in plaats van achteraf toegevoegd.

Beveiligde opstartmechanismen voorkomen ongeautoriseerde wijzigingen aan apparaatfirmware. Het uitschakelen van onnodige diensten en poorten verkleint het aanvalsoppervlak. Hardwaregebaseerde beveiligingsfuncties bieden extra bescherming tegen geavanceerde aanvallen.

Incidentrespons en continuïteit van zorg

Nederlandse zorginstellingen moeten voorbereid zijn op beveiligingsincidenten. Een gedetailleerd responsplan specifiek voor IoT-incidenten is essentieel. Dit plan moet procedures bevatten voor het isoleren van getroffen apparaten, het herstellen van systemen en het melden van incidenten aan de Autoriteit Persoonsgegevens indien nodig.
Regelmatige oefeningen helpen bij het testen van responsplannen. Business continuity planning zorgt ervoor dat kritieke zorgprocessen doorgang kunnen vinden, zelfs tijdens een beveiligingsincident. Back-upprotocollen moeten regelmatig getest worden om te verzekeren dat gegevens hersteld kunnen worden.

Training en bewustwording van zorgpersoneel

Medewerkers vormen vaak de eerste verdedigingslinie tegen cyberdreigingen. Alle zorgmedewerkers moeten training krijgen over beveiligingspraktijken, aangepast aan hun rol. Artsen, verpleegkundigen en administratief personeel hebben verschillende verantwoordelijkheden en moeten daarop toegesneden training ontvangen.

Regelmatige bewustwordingssessies houden beveiliging onder de aandacht. Duidelijke richtlijnen voor het gebruik van IoT-apparaten helpen bij het voorkomen van incidenten. Een meldpunt voor beveiligingsproblemen moedigt medewerkers aan om verdachte activiteiten te rapporteren.

Toekomstgerichte beveiliging in de Nederlandse zorg

De technologie evolueert snel, en zo ook de bedreigingen. Nederlandse zorginstellingen moeten vooruitkijken en zich voorbereiden op opkomende risico’s. Artificial Intelligence en Machine Learning worden steeds vaker ingezet om bedreigingen automatisch te detecteren en erop te reageren.

Samenwerking binnen de sector is cruciaal. Het delen van informatie over bedreigingen en best practices helpt alle zorginstellingen hun beveiliging te verbeteren. Brancheorganisaties zoals Z-CERT spelen een belangrijke rol bij het coördineren van deze samenwerking en het verstrekken van actuele dreigingsinformatie.

De beveiliging van IoT-apparaten in de Nederlandse gezondheidszorg is geen eenmalige actie, maar een continu proces. Door deze uitgebreide aanpak te volgen, kunnen zorginstellingen de voordelen van IoT-technologie benutten zonder de veiligheid van patiëntgegevens of de continuïteit van zorg in gevaar te brengen.